Eski Eserler

Halvânî

Ebû Muhammed Åžemsüleimme Abdülazîz b. Ahmed el-Halvânî (ö. 452/1060 [?])

Hanefî fakihi.
Buharalıdır. Babası helva yapıp sattığı için Halvânî (Halvâî) nisbesiyle anılır. Ebû Abdullah Guncâr el-Buhârî, Ebû Sehl Ahmed b. Muhammed el-Enmâtî ve Ebû Ali Hüseyin b. Hıdır en-Nesefî gibi âlimlerden ders okudu. Aralarında Åžemsüleimme es-Serahsî, Ebü’l-Usr el-Pezdevî, Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî, Ebû Bekir Muhammed b. Ali ez-Zerencerî ve oÄŸlu Bekir b. Muhammed ez-Zerencerî, Muhammed b. Hasan en-Nesefî, Abdülazîz b. Muhammed en-NahÅŸebî’nin bulunduÄŸu birçok talebe yetiÅŸtirdi. Özellikle fıkıh alanında derin bilgi sahibi olan Halvânî, kendi zamanında Buhara yöresinde Hanefî âlimlerinin en önde geleniydi. KemalpaÅŸazâde onu “meselede müctehid” âlimlerden sayar.

Halvânî’nin vefat yeri ve tarihi konusunda farklı rivayetler mevcuttur. Talebesi Abdülazîz b. Muhammed en-NahÅŸebî, Åžâban 452’de (Eylül 1060) KeÅŸ’te vefat ettiÄŸini söylerken Sem‘ânî aynı yerde 448 (1056) veya 449 (1057) yılında öldüÄŸünü ve Buhara’ya götürülerek Kelâbâz mahallesinde defnedildiÄŸini, Zehebî ise Åžâban 456’da (AÄŸustos 1064) Buhara’da öldüÄŸünü kaydetmektedir.

Eserleri. 
1. el-Mebsût  
Fıkha dair olan eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde bir nüshası mevcuttur (Ayasofya, nr. 1381). Sekiz cüzden meydana gelen eserin başından iki yaprak eksik olup 224. yapraÄŸa kadar bir müstensih, 764. yapraÄŸa kadar olan bölümü bir baÅŸka müstensih tarafından istinsah edilmiÅŸ ve burada el-Mebsût’un son cüzünün tamamlandığı belirtilmiÅŸtir. Ancak kitaba daha sonra kimin tarafından yazıldığı bilinmeyen bir cüz daha eklenmiÅŸtir. 

2. Meclis min mecâlisi Åžemsi’l-e’imme el-Halvânî fî sıfati eÅŸrâti’s-sâ’a ve makamâti’l-kıyâme  
Ä°ki nüshası tesbit edilen eserin Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki yazmada (Esad Efendi, nr. 1446/3, vr. 43a-73b) bu ÅŸekilde kaydedilen adı Bibliothèque Nationale’deki nüshada (nr. Arabe 2800, vr. 442b-465b) Sıfatü eÅŸrâti’s-sâ’a ve makamâti’l-kıyâme olarak geçer. Kitabın başında verilen bilgiden anlaşıldığına göre Halvânî’nin imlâ ettirdiÄŸi bu eser, talebesi Serahsî tarafından düzenlenmiÅŸtir. Bundan dolayı Kâtib Çelebi (KeÅŸfü’z-zunûn, II, 1079), Brockelmann (GAL Suppl., I, 638) ve Muhammed Hamîdullah (Ä°A, X, 503-504) eseri Serahsî’ye nisbet etmiÅŸlerdir. Nitekim sadece Paris nüshasını gören Zeki Sarıtoprak da kitabı Serahsî’ye nisbet ederek Sıfatü eÅŸrâti’s-sâ’a adıyla yayımlamıştır (Kahire 1414/1993).

Kâtib Çelebi, Halvânî’nin Fetâvâ adlı bir eseri bulunduÄŸunu kaydetmekte (KeÅŸfü’z-zunûn, II, 1224) ve Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki (Serez, nr. 1166) Müntahabü’l-fetâvâ adlı eser ona nisbet edilmekteyse de Åžemsüleimme es-Serahsî (ö. 483/1090), Kadîhan (ö. 592/1196) ve Burhâneddin el-Merginânî (ö. 593/1197) gibi daha sonra yaÅŸamış âlimlerden nakillerde bulunulması eserin Halvânî’ye nisbetini imkânsız kılmaktadır. Kâtib Çelebi Halvânî’nin ayrıca ÅŸu eserlerini de zikreder: Åžerhu Edebi’l-kadî li-Ebî Yûsuf, Åžerhu’l-Câmi’i’l-kebîr, Åžerhu’l-Hiyel li’l-Hassâf, Åžerhu’s-Siyeri’l-kebîr, eÅŸ-Åžürût, el-Fevâ’id, Kitâbü’l-Kesb, Kitâbü’n-Nafakat, el-Vâkı’ât (KeÅŸfü’z-zunûn, I, 46, 568, 695; II, 1014, 1046, 1298, 1452, 1467, 1999).