Eski Eserler

Muhammed Hamîdullah
19 Åžubat 1908’de Hindistan’ın Haydarâbâd ÅŸehrinde dünyaya geldi.
Ailesi Mahdûm Mehâimî’nin (ö. 835/1432) soyundan gelmektedir. Babası Haydarâbâd Nizamlığı baÅŸmüftülerinden Ebû Muhammed Halîlullah’tır. Ä°lk bilgileri babasından aldıktan sonra dinî eÄŸitimini Câmia Nizâmiyye’de tamamladı ve yüksek lisans seviyesine denk bir derece olan “mevlevî kâmil” unvanını aldı.
Ardından mezun olduÄŸu Osmâniye Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde devletler hukuku alanında yüksek lisans yaptı.
1929’da Hanefî âlimlerinin eserlerini neÅŸretmek amacıyla oluÅŸturulan Meclisü ihyâi’l-maârifi’n-Nu‘mâniyye’nin kuruluÅŸuna katıldı.

Muhammed Hamîdullah, asistan olduÄŸu Osmâniye Üniversitesi tarafından, Ä°slâm devletler hukukuyla ilgili doktorasını tamamlamak için Almanya’nın Bonn ÅŸehrindeki Rheinische Friedrich Wilhelms Üniversitesi’ne gönderildi. Çalışmaları sırasında San‘a, Mekke, Medine, Beyrut, Åžam ve Kahire kütüphanelerinde araÅŸtırmalarda bulunduktan sonra 1932 yılında Ä°stanbul’a gitti ve Åžerefettin Yaltkaya, Ä°smail Saib Sencer, Hellmut Ritter, Osman Rescher gibi ilim adamlarıyla görüÅŸtü.
Doktorasını yaparken Paul Ernst Kahle ve Salim Fritz Krenkow’dan faydalandı. Bu süre içerisinde aynı üniversitede Arapça ve Urduca dersleri verdi,

Islamic Culture dergisinin Avrupa muhabirliğini yaptı.
1933’te tezini tamamladı (“Die Neutralität im islamischen Völkerrecht”, ZDMG, XIV [1935], s. 68-88). Paris’te Sorbonne Üniversitesi’ne sunacağı ilk dönem Ä°slâm diplomasisi hakkındaki diÄŸer bir doktora teziyle ilgili olarak Avrupa ve Kuzey Afrika kütüphanelerinde yazma eserler ve özellikle Fransız ÅŸarkiyatçısı M. Gaudefroy-Demombynes’in yanında Ä°slâm’ın ilk dönemine ait siyasî belgeler üzerinde çalıştı. Bu tezini de (Corpus des documents sur la diplomatie musulmane à l’époque du prophète et des khalifes ortodoxes, Paris 1935) verdikten sonra bir süre Henri Laoust, Louis Massignon ve William Marçais’nin Collège de France’taki derslerine katıldı.
Ardından ülkesine döndü ve 1936-1946 yılları arasında Osmâniye Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde “Ä°slâm hukuku ve devletler hukuku profesörü” olarak görev yaptı; ayrıca Dinî Ä°limler Fakültesi’nde ders verdi.

1946 yılında Haydarâbâd Nizamlığı’nın BirleÅŸmiÅŸ Milletler’e üye olması için kurulan delegasyona seçilen Hamîdullah, yurt dışındayken Hindistan’ın Haydarâbâd Nizamlığı’nı iÅŸgal etmesi üzerine (1948) ülkesine dönmedi.
Haydarâbâd’ın bağımsız bir devlet olarak tanınmasını saÄŸlamak amacıyla çalışmalar yaptığı için Hindistan hükümeti de onun Haydarâbâd topraklarına girmesini yasakladı. Hindistan ile Ä°ngiltere arasındaki suçluların iadesi anlaÅŸmasına göre Ä°ngiltere’ye giriÅŸi engellenince Fransa’ya yaptığı sığınma baÅŸvurusunun kabul edilmesi üzerine 1996 yılına kadar orada vatansız (heimatlos) statüsünde yaÅŸadı.
1954’te Paris’teki Centre National des Recherces Scientifiques’te araÅŸtırmacı olarak çalışmaya baÅŸlayan ve 1978 yılında emekli olduktan sonra da araÅŸtırmalarına devam eden Hamîdullah, rahatsızlığı ilerleyince 1996’da Amerika BirleÅŸik Devletleri’ne giderek Florida eyaletinin Jacksonville ÅŸehrindeki akrabalarının yanına yerleÅŸti.
17 Aralık 2002 tarihinde vefat etti, mezarı Jacksonville’deki müslüman kabristanındadır (Muslim Garden of Chapel Hills Memorial Gardens).

Muhammed Hamîdullah alçak gönüllülüÄŸü, nezaketi, dindarlığı, dünya nimetlerine ve paraya deÄŸer vermemesiyle tanınmış ve hiç evlenmemiÅŸtir.
Eserlerinden telif ücreti almazdı. Hz. Peygamber’in hayatıyla ilgili çalışmalarından dolayı Pakistan Devleti’nin kendisine lâyık gördüÄŸü en yüksek dereceli hilâl-i imtiyâz niÅŸanını kabul etmiÅŸ, fakat para ödülünü Ä°slamâbâd’daki Ä°slâm AraÅŸtırmaları Enstitüsü’ne bağışlamıştır.

Aynı ÅŸekilde Kral Faysal para ödülünü de almamıştır. Kendisine Türkiye Cumhuriyeti Millî EÄŸitim Bakanlığı tarafından Türk yazılı edebiyatının geliÅŸmesine yardım eden yayınları dolayısıyla takdir ve teÅŸekkür belgesi, Ä°stanbul’daki bir kültür vakfı tarafından “Türk Millî Kültürüne Hizmet Åžeref ArmaÄŸanı” ödülü verilmiÅŸtir.
Muhammed Hamîdullah Urduca, Hintçe, Ä°ngilizce, Fransızca, Almanca, Ä°talyanca, Rusça, Arapça, Farsça ve Türkçe biliyordu.
Mescid-i Nebevî’de kıraat âlimi Hasan b. Ä°brâhim eÅŸ-Åžâir’in huzurunda Kur’ân-ı Kerîm’i baÅŸtan sona kadar kıraat etmiÅŸ ve bir icâzetnâme almıştır.

1950’lerin baÅŸlarında bir süre Pakistan Devleti’nin ilk anayasasıyla ilgili hazırlık çalışmalarına katılan Hamîdullah,
1951’de Ä°stanbul’da düzenlenen XXII. Milletlerarası MüsteÅŸrikler Kongresi’nde sunduÄŸu Ä°slâm hukukunun kaynaklarına dair tebliÄŸiyle dikkatleri üzerinde topladı.
1952 yılından itibaren yirmi üç yıl boyunca Ä°stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Ä°slâm AraÅŸtırmaları Enstitüsü’nde misafir profesör sıfatıyla ders verdi. Bu enstitüde bulunduÄŸu sırada kendisine asistanlık yapanlar arasında Fuat Sezgin ve Salih TuÄŸ yer almaktadır.

Aynı süre içinde Ankara Üniversitesi Ä°lâhiyat Fakültesi ile Erzurum Atatürk Üniversitesi Ä°slâmî Ä°limler Fakültesi’nde Ä°slâm tarihi, Ä°slâm müesseseleri tarihi, mukayeseli dinler tarihi ve Ä°slâm hukuku dersleri okuttu; ayrıca Ä°stanbul, Ä°zmir, Konya ve Kayseri’de çok sayıda konferans verdi.
Derslerini ve konferanslarını takip eden, daha sonra Ä°slâmî ilimler alanında akademik çalışma yapanlar arasında Hayreddin Karaman, Bekir TopaloÄŸu, Suat Yıldırım, Yusuf Ziya Kavakçı ve Ä°hsan Süreyya Sırma da bulunmaktadır.
Hamîdullah Paris’te Centre National des Recherches Scientifiques’teki görevi sırasında Paris Camii’nde de cuma günleri dersler verdi ve burada bir Ä°slâm kültür merkezinin kurulmasına katkıda bulunup uzun süre France-Islam dergisini yayımladı. Amicales des Musulmans en Europe’un faaliyetlerine katıldı ve l’Association des Etudiants Islamiques en France’ta haftalık konuÅŸmalar yaptı.
 

Paris’te yaÅŸadığı sürece aralarında entelektüellerin de bulunduÄŸu pek çok kimsenin Ä°slâmiyet’i kabul etmesine vesile oldu. Ayrıca Avrupa’da Ä°slâm’ın tebliÄŸi amacıyla 1950’li yıllarda Cenevre’de Centre Islamique de Génève adlı bir araÅŸtırma ve yayın kurumunun teÅŸekkülüne ve yayınlarına destek verdi.
Paris’te akademik çalışma yapan Türk öÄŸrencilerine yardımda bulundu.
Ä°slâmî ilimlere bütüncül bir bakış açısıyla yaklaÅŸarak uzmanlık alanının dışında da inceleme ve araÅŸtırmalar yapan ve bunları ilk kaynaklara dayandırmaya çalışan Hamîdullah, özellikle Ä°slâm tarihiyle ilgili çalışmalarında sadece tarihî bilgileri aktarmakla kalmamış, bazan olayların geçtiÄŸi yerlere bizzat gidip incelemeler yaptıktan sonra kendi yorum ve deÄŸerlendirmelerini katmıştır. Bunları yaparken genelde akılcı bir tutumla ispatlanmamış herhangi bir hususu kabul etmekten uzak durmuÅŸ, çalışmalarında sadece tarihî bilgileri gözler önüne sermek yerine olayların gerçek sebeplerini araÅŸtırmaya ve bunların sonuçlarını göstermeye gayret etmiÅŸtir.

Hamîdullah’ın baÅŸta mûcizeler olmak üzere bazı konularda akılcı yönü ağır basan açıklamaları sebebiyle eleÅŸtirilmiÅŸtir.
Ona göre bazı insanlar mûcize sebebiyle inandıkları, bazıları da böyle bir etkinin altında kalmadan iman ettikleri için mûcizenin inanç açısından etkisi kesin deÄŸildir. Mi‘rac hadisesinde de önemli olan husus Allah’a doÄŸru yüceliÅŸtir; nerede ve nasıl olduÄŸu fazla ehemmiyet taşımaz (Ä°slâm Peygamberi, I, 133).diyerek beden ve ruh ile olmasını inkar etmiÅŸtir.

Muhammed Hamîdullah, rivayete dayalı yöntemler kullanmaları açısından hadis ve tarih ilimleri arasında yakın bir iliÅŸki bulunduÄŸu görüÅŸündedir. Ä°nsanların tarihî belgeleri ilk elden alma arzusu sonucunda belgelerin büyük bir kısmının metinleri bu iki ilim sayesinde günümüze kadar gelebilmiÅŸtir.
Ona göre , Hadislerle ilgili rivayetlerin güvenilir olup olmadığını tesbit etmekten çok rivayetlerden hareketle Hz. Peygamber’e ve dönemine ait daha kesin bilgilere ulaÅŸmak önemlidir.
Onun Hemmâm b. Münebbih’in sahîfesini neÅŸretmesiyle, ÅŸifahî rivayetlerin aktarılmasının ilk dönemlere ait verilere ulaÅŸmada uygulanan tek yöntem olmadığı ispatlanmıştır. Böylece Ignaz Goldziher’in ortaya attığı, rivayetlerin toplumun ihtiyaçlarına göre sonradan uydurulup ÅŸifahen nakledildiÄŸi iddiasının aksine yazılı rivayetten de destek alan bir hadis aktarma yönteminin bulunduÄŸu anlaşılmıştır.

Eserleri

A) Telif Eserleri.
1. Quran in Every Language (Hyderabad-Deccan 1936, 1939).

Bütün Kur’an tercümelerinin bibliyografik bir listesi olup Fâtiha sûresinin çeÅŸitli dillerdeki çevirilerini ihtiva etmektedir.

2. Mecmû’atü’l-vesâiki’s-siyâsiyye li’l-’ahdi’n-nebevî ve’l-hilâfeti’r-râÅŸide (Kahire 1941, 1956; Beyrut 1965, 1983, 1985, 1987).

Doktorasının malzemesini oluÅŸturan idarî-siyasî belgelerin neÅŸridir. Müellif, eserin her yeni baskısında bulduÄŸu belgeleri eklemek suretiyle çalışmasını geliÅŸtirmiÅŸtir.
Kitabın Hz. Peygamber dönemiyle ilgili bölümü Vecdi Akyüz tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiÅŸtir (Hz. Peygamber Döneminin Siyasî-Ä°darî Belgeleri, Ä°stanbul 1997).

3. The Muslim Conduct of State (Hyderabad-Deccan 1942; Lahore 1945, 1953, 1962, 1979).

Ä°slâm devletler hukukuna dair olup ilk defa 1941-1942 yıllarında Islamic Culture dergisinde yayımlanmıştır. Eserde Hamîdullah’ın Bonn Üniversitesi’nde yaptığı doktora tezi de yer almaktadır.
Islamic World Inter-State Relations adıyla da yayımlanan kitabı (New Delhi 2001) Kemal KuÅŸçu (Ä°stanbul 1963; Ankara 1979) ve Hamdi AktaÅŸ (Ä°stanbul 1998) Ä°slam’da Devlet Ä°daresi adıyla Türkçe’ye çevirmiÅŸtir.

4. The Battlefields of the Prophet Muhammad (Woking 1953; Hyderabad-Deccan 1972).
Ä°lk olarak 1952 ve 1953’te The Islamic Review dergisinde (London) neÅŸredilen eser Hz. Peygamber’in SavaÅŸları ve SavaÅŸ Meydanları adıyla Türkçe’ye (trc. Salih TuÄŸ, Ä°stanbul 1962, 1972, 1981, 1991), Resûl-i Ekrem der Meydân-ı Ceng ismiyle Farsça’ya (trc. Seyyid Gulâm Rızâ, Tahran 1956, 1970) tercüme edilmiÅŸtir.

5. Le saint Coran (Paris 1959, 1989).

Kur’ân-ı Kerîm’in bir müslüman âlim tarafından yapılan ilk Fransızca çevirisi olup aynı zamanda Kur’an’ın bir Batı dilinde en çok okunan tercümesidir.

BaÅŸ tarafında Kur’an tarihi hakkında bilgilerle Batı dillerindeki Kur’an çevirilerinin listesini içeren bir giriÅŸ yer almaktadır.
Bir tür tefsirî tercüme özelliÄŸi taşıyan meâlde açıklamalar çoÄŸunlukla notlar ÅŸeklindedir. Abdülaziz Hatip ve Mahmut Kanık tarafından Aziz Kur’an adıyla Türkçe’ye tercüme edilen eserin (Ä°stanbul 2000) daha önce yalnız giriÅŸ kısmının çevirisi yapılmıştır (Kur’ânı Kerîm Tarihi: Bir Deneme, trc. Mehmet Sait Mutlu, Ä°stanbul 1965; Ankara 1991 [Macit YaÅŸaroÄŸlu’nun Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Terceme ve Tefsirleri Bibliyografyası ile birlikte]; Kur’ân-ı Kerîm Tarihi: Özellikleri, Tedvini, Türkçe ve Batı Dillerine Yapılan Tercümeleri, ilâvelerle birlikte trc. Salih TuÄŸ, Ä°stanbul 1993).

6. Le prophète de l’Islam: Sa vie et son oeuvre  (Ä°slâm Peygamberi)  (I-II, Paris 1959, 1978, 1979; Ä°slâm Peygamberi, trc. M. Sait Mutlu - Salih TuÄŸ, Ä°stanbul 1969, 1972; trc. Salih TuÄŸ, I-II, Ä°stanbul 1980, 1990, 2003; trc. Mehmet Yazgan, Ä°stanbul 2004).

Müellif, Hz. Peygamber’in hayatını ilk elden verilere ve kaynaklara dayanarak incelediÄŸi bu eserin üzerindeki çalışmalara devam ederek yeni baskılarına çeÅŸitli bilgiler eklemiÅŸtir. ÇeÅŸitli dillere çevrilen kitapta konular siyer kitaplarının aksine sistematik düzenle anlatılmıştır.

7. Introduction to Islam (Ä°slam’a GiriÅŸ)  (Hyderabad-Deccan 1957, Initiation à l’Islam, Paris 1963).

Hamîdullah bu eserini, Ä°slâm hakkında güvenilir bilgi edinme ihtiyacına cevap vermek amacıyla yazdığını belirtir. Yirmiden fazla dile çevrilen ve pek çok kiÅŸinin Ä°slâm’ı benimsemesine vesile olan kitap Kemal KuÅŸçu (Ä°stanbul 1961, 1965, 1973) ve Cemal Aydın (Ankara 1996) tarafından Ä°slam’a GiriÅŸ adıyla Türkçe’ye çevrilmiÅŸtir.

8. Muhammad Rasulullah (Hyderabad-Deccan 1974).

Hz. Peygamber’in hayatını özet olarak ele alan eseri Salih TuÄŸ (Resûlullah Muhammed, Ä°stanbul 1973, 1992) ve Ülkü Zeynep Babacan (Allah’ın Elçisi Hz. Muhammed, Ä°stanbul 2001) Türkçe’ye tercüme etmiÅŸtir.

9. el-Bokhari, les tradition islamiques (tome-5).Introduction et notes correctives de la traduction française de Octave Houdas et William Marçais (Paris 1401/1981).

Buhârî’nin el-Câmi’u’s-sahîh’inin iki ÅŸarkiyatçı tarafından yapılan Fransızca çevirisindeki yanlışları göstermek üzere kaleme alınmıştır.

10. The Emergence of Islam.

Hamîdullah’ın, hicretin 1400. yılı kutlamaları çerçevesinde Pakistan’ın Bahâvelpûr ÅŸehrindeki Ä°slâm Üniversitesi’nde verdiÄŸi on iki konferansından oluÅŸmaktadır. Bu metinler ilk defa Huŧabât-ı Behâvelpûr adıyla Urduca (1981, 1985), bazı deÄŸiÅŸikliklerden sonra Ä°ngilizce (trc. Afzal Iqbal, Islamabad 1993) olarak yayımlanmıştır. Eseri Murat Çiftkaya, Ä°slâm’ın DoÄŸuÅŸu adıyla Türkçe’ye tercüme etmiÅŸtir (Ä°stanbul 1997).

11. Six originaux des lettres diplomatiques du prophète de l’Islam (Paris 1985, Hazret-i Peygamber’in Altı Orijinal Diplomatik Mektubu, trc. Mehmet Yazgan, Ä°stanbul 1998).

12. Le grand livre de la conduite de l’état (I-IV, Ankara 1989).

Muhammed eÅŸ-Åžeybânî’nin es-Siyerü’l-kebîr adlı kitabının Serahsî’nin yaptığı ÅŸerhle birlikte Fransızca’ya tercümesidir.
UNESCO adına hazırlanan, ancak bu kurum tarafından yayımlanamayan tercümeyi Türkiye Diyanet Vakfı neÅŸretmiÅŸtir. Hamîdullah’ın Osmâniye Üniversitesi adına Carl Brockelmann’ın Geschichte der Arabischen Litteratur’unun asıl ve ek ciltlerinden yaptığı Urduca çeviri yayımlanmamıştır.

Muhammed Hamîdullah’ın kitapçık tarzında kaleme aldığı çok sayıdaki eserinin baÅŸlıcaları ÅŸunlardır:
Daily Life of a Muslim (Islamabad 1989);
Economic System of Islam (Islamabad 1989);
The Muslim Women (Islamabad 1989);
Spiritual Life in Islam (Islamabad 1989);
Status of Non-Muslim in Islam (Islamabad 1989).

Erzurum Atatürk Üniversitesi Ä°slâmî Ä°limler Fakültesi’nde okuttuÄŸu bazı derslerin notları Ä°slâm Tarihine GiriÅŸ (trc. Ruhi Özcan, Ä°stanbul, ts.) ve Ä°slâm Müesseselerine GiriÅŸ (trc. Ä°hsan Süreyya Sırma, Ä°stanbul 1992), aynı fakültede verdiÄŸi çeÅŸitli konferansların tercümeleri de Misafir Prof.Dr. M. Hamidullah’dan Konferanslar adıyla (trc. Zahit Aksu, baskı yeri ve tarihi yok) basılmıştır.

B) NeÅŸirleri.
Ebü’l-Hüseyin el-Basrî, el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh (I-II, DımaÅŸk 1385/1965 [Fransızca olarak kaleme alınmış uzun bir giriÅŸle birlikte]);
Ä°bn Ä°shak, es-Sîre (Sîretü Ä°bn Ä°shâk el-müsemmâ bi-Kitâbi’l-Mübtede’ ve’l-meb’as ve’l-megazî, Rabat 1976);
ReÅŸîd b. Zübeyr, ez-Zehâ’ir ve’t-tuhaf (Küveyt 1959);
Nu‘mân b. Muhammed b. Irâk, Kitâbü Ma’deni’l-cevâhir fî târîhi’l-Basra ve’l-Cezâ’ir (Ä°slâmâbâd 1973);
Radıyyüddin Ahmed b. Ä°smâil el-Kazvînî, Kitâbü’s-Serd ve’l-ferd fî sahâ’ifi’l-ahbâr (Ä°slâmâbâd 1411);
Ä°bn Kuteybe, Kitâbü’l-Envâ’ fî mevâsimi’l-’Arab (Charles Pellat ile birlikte, Haydarâbâd 1375/1956; BaÄŸdat 1988);
Vâkıdî, Kitâbü’r-Ridde ve nebze min fütûhi’l-’Irâk (Paris 1989).

Hamîdullah ayrıca Ebû Hanîfe ed-Dîneverî’nin Kitâbü’n-Nebât adlı ansiklopedik eserinin bir kısmını (Kahire 1973; Karaçi 1993), Belâzürî’nin Ensâbü’l-eÅŸrâf’ının Hz. Peygamber’in hayatıyla ilgili bölümünü (Kahire 1959), Muhammed b. Habîb el-BaÄŸdâdî’nin Kitâbü mâ câ’e ismâni ehadühümâ eÅŸheru min sâhibihî fesümmiyâ bihî adlı risâlesini, Kitâbü’l-Emsâl’inin bir cüzünü (MMÄ°Ir., IV/1 [1375/1956], s. 35-45) ve Hemmâm b. Münebbih’in es-Sahîfetü’s-sahîha’sını (MMÄ°ADm., XXVIII [1953], s. 96-111; DımaÅŸk 1954; Hyderabad-Deccan 1955, 1956 [Urduca tercümesiyle birlikte], 1961, 1967; Paris 1979) yayımlamıştır.
es-Sahîfetü’s-sahîha’nın baÅŸ tarafında hadislerin tedvinine dair geniÅŸ bir giriÅŸi bulunmaktadır. Eser Kemal KuÅŸçu (Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahifa-i Hemmam Ä°bn Münebbih, Ä°stanbul 1967), Talat KoçyiÄŸit (Hemmâm Ä°bn Münebbih’in Sahîfesi, Ankara 1967) ve M. Ragıp Ä°mamoÄŸlu (Ä°lk Hadis Mecmualarından Hemmam b. Münebbih’in Hadîs Mecmuası, Ankara 1966-1967) tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiÅŸtir.

Hamîdullah’ın çeÅŸitli dergilerde yayımlanan çok sayıdaki makalesinden bazıları ÅŸunlardır:

“Ä°slâm Hukukunun Kaynakları Açısından Kitâb-ı Mukaddes” (trc. Ä°brahim Canan, Ä°Ä°FD, III [1979], s. 379-410; IV [1980], s. 313-326);
“Ä°slâmî Ä°limlerde Ä°srâiliyat Yahut Gayr-i Ä°slâmî MenÅŸeli Rivayetler” (Ä°Ä°FD, sy. 2 [1977], s. 295-319);
“Ä°slâm’da Devletler Hususi Hukuku Mefhumu” (Annales de la faculté de droit d’Istanbul, XII/18 [1962], s. 320-339);
“Ä°slâm’da Hac” (trc. M. Âkif Aydın, Ä°TED, VIII/1-4, [1980], s. 123-162);
“Hicrî Takvim ve Tarihî Arkaplanı” (trc. Kasım Åžulul, UÜ Ä°lâhiyat Fakültesi Dergisi, IX/9 [2000], s. 671-685);
“Hz. Peygamber’in Ä°slâm Öncesi Seyahatleri” (trc. Abdullah Aydınlı, EAÜÄ°FD, sy. 4 [1980], s. 327-342);
“Ä°slâm’da Åžahsî Teminatların Kaynakları Meselesi” (trc. Ahmet Özel, Diyanet Dergisi: Hicret Özel Sayısı [1981], s. 217-231);
“Une ambassade du calife Abu Bakr auprès de l’empereur Heraclius et le livre byzantin de la prédiction des destinées” (Folia Orientalia, II/1-2 [1961], s. 29-42);
“A Letter of the Prophet in the Musnad Script Addressed to the Yemenite Chieftains” (HI, V/3 [1982], s. 3-20); “Usûl al-Fıqh’ın Tarihi” (trc. Fuad Sezgin, Ä°TED, II/1 [1956-57], s. 1-18);
“Constitutional Problems on Early Islam” (Ä°TED, V/1-4 [1973], s. 15-36; 1924-1980 yılları arasındaki çalışmalarıyla ilgili seçme bir bibliyografya için ayrıca bk. Ä°slâm Peygamberi, II, 1159-1169).

Muhammed Hamîdullah’ın Ä°slâm hukuku ve Ä°slâm tarihine dair makaleleri derlenerek Ä°slâm’ın Hukuk Ä°lmine Yardımları (der. Salih TuÄŸ, Ä°stanbul 1962), Ä°slam Hukuku Etüdleri (Ä°stanbul 1984), Ä°slâm Anayasa Hukuku (haz. Vecdi Akyüz, Ä°stanbul 1995) ve Makaleler / Ä°lk Ä°slâm Devleti (trc. Ä°hsan Süreyya Sırma, Ä°stanbul 1992) adıyla yayımlanmıştır.