Eski Eserler

   
    FARÂBÎ

   Tam adı Ebu'n-Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ el-Farâbî et-Türkî'dir.
   Batı dünyası tarafindan "Alpharabius" ya da "Alphartabi" adıyla tanındı.
   Başarılarından ötürü kendisine Ebu'n-Nasr adı verildi.
   Aristo'nun bütün eserlerini açıklayıp inceleyen Farâbî, Aristo'dan sonra ikinci büyük filozof kabul edildi ve üstad-ı sani (ikinci üstat), hâce-i sani (ikinci hoca), muallimi sani (ikinci öğretmen) gibi unvanlar aldı.

   Vesiç kalesi ordu komutanı Muhammed Beyin oğlu.

   İlköğrenimini Farab'da tamamladı.
   Bazı kaynakların bildirdiğine göre bir süre Türkistan'da kadılık yaptıktan sonra göç ederek İran'a gitti.
   O dönemin kültür ve sanat merkezi Bağdat'ta yükseköğrenim gördü.
   Bu dönemde İran'da Farsça, Bağdat'ta Arapça öğrendi.
   Hıristiyan hocalardan Latince ve Yunanca; çağının ünlü bilginleri Ebu Bişr bin Yunus'tan mantık, Ebu Bekr îbn el Sarrac'dan dilbilgisi dersleri aldı.

   Daha sonra Harran Üniversitesine giderek felsefe çalışmalarında bulundu.
   Burada Yuhna bin Haylan'dan felsefe ve dinler tarihi eğitimi alarak Aristo'nun eserleri üzerinde çalıştı.
   Bağdat'a döndü. Eserlerinin çoğunu yirmi yıl kaldığı Bağdat'ta yazdı.

   Şehirde karışıklıklar başlayınca Mısır'a gitti.
   Mısır'dan Halep'e geçerek (941), Halep'i fetheden (944) Hamdanîlerin emiri Seyfüddevle Ebul-Hasan Ali b. Abdullah Hemedanî'nin sarayında bulundu.

   Emir'in teklif ettiği yüksek maaşı kabul etmeyerek, "Dört dirhem"lik küçük bir ücretle yaşamayı tercih etti.
   Emir'in Şam'ı alması üzerine onunla birlikte Şam'a gitti (945).
   Kısa bir süreliğine Mısır'a (948) gidip tekrar Şam'a dönerek son yıllarını burada geçirdi.
   Mezarı Bâbü's-sagir'dedir.

   Eski Yunanlı filozof ve bilim adamlarının eserlerinin Arapçaya çevrilerek öğrenildiği bir dönemde yetişen Farâbî, Aristoyu İslâm dünyasına tanıttı.

   Organon serisini tamamen Arapçaya çevirdi, şerh edip özetledi.
   Eflâtunla Aristo'nun fikirlerini birleştirmeye çalıştı.
   Kindî ile başlayan İslâm felsefesinin kurucusu oldu. İslâm felsefesini metot, terminoloji ve problemler bakımından temellendirdi. Kur'an'ı ve sünneti akla göre yorumladı. Psikoloji, metafizik, mantık, zekâ, madde, zaman, vahdet, boşluk, mesafe ve sayı gibi kavramlarla ilgili görüşler ileri sürdü.

   Felsefede mantığı temel alarak metafizik, felsefe, din konuları üzerinde durdu.

   Ahlâk konusundaki fikirlerinde de aklı temel aldı. Tasavvufi görüşlerini aklî ve felsefî olarak ortaya koydu. Din ile felsefenin ayrılmaz bir bütün olduğunu
   savundu.
   Gazzâlî, Allah'ın sıfatları, kainatın varlığı, ahiretle ilgili görüşlerini, bunların küfür mahiyeti taşıdıkları inancıyla eleştirdi. Mübahat Türker, Farabî'nin Tehâfütü'l-Felâsife'si üzerine Gazzalî ve lbn-i Rüşd'ün görüşlerini ele alan bir doktora tezi hazırladı.

   En büyük hizmetlerinden biri, ilimleri tasnif etmesi oldu. İlimleri fizikî, matematik ve metafizik ilimler olmak üzere üç bölüme ayırdı.
   13. yüzyıldan itibaren Farabî'nin .bu yeni metodu Avrupa'da uygulanmaya başlandı.
   Musiki alanında da büyük bir üstat olan Farâbî, müzik aletlerinden "kanun"u icat etti; "rübap"ı geliştirip bugünkü şeklini verdi. Doğu müziğinin teorilerini Kitabûl-Musikiyyul-Kebîr ( Büyük Musiki Kitabı) adlı eserinde kaleme aldı. Birçok beste yaptı.

   Tıpla da ilgilendi. Kitabül-Muğni fi Edviyetil-Müfrede (Çeşitli İlaçlar Hakkında Zengin Kitap) adlı eserinde tıp bilimiyle ilgili görüşlerini yazdı.

   Yaşadığı dönemde ilim dilinin Arapça olması nedeniyle bütün eserlerini Arapça ile yazdı. Matematik, felsefe, mantık, tıp ve musikî olmak üzere çeşitli ilim dallarında eserler veren Farâbî, lbn-i Sina, lbn-i Bace, lbn-i Rüşd, Nizami ve ibn-i Haldun'un yetişmelerini sağladı. Rousseau, Bergson ve Leibniz gibi birçok Batılı düşünürü etkiledi. Eserlerinin bir çoğu başta Latince ve İbranice olmak üzere pek çok dile çevrildi.

   ESERLERİ:

•  El-Medinetü 1-Fâzıla   (Farâbî   felsefesinin temelini teşkil etmektedir.
     941-942'de tamamlandı.
     İlk defa F. Dietrici tarafından 1895'te Leiden'da basıldı,
     Almanca, Fransızca, İngilizce ve İspanyolca'ya çevrildi.
     1956'da Nafiz Danışman; 1990'da Ahmet Arslan tarafından Türkçeye   çevrilerek basıldı),  

•  Es-Siyâsetil-Medeniyye (Haydarabad 1927, Almancaya çevirisiyle birlikte  Leyden   1904),
     
• Îhsâu'l-Ulûm ve't-Ta'rif bi-ağraziha (Ragıp Paşa K. no. 1604; Sayda'da el-İrfan mecmuasının   4.   cildinde   1927,   Kahire'de 1931'da, Madrid'de De Scientüs adlı Latince  çevirisiyle  birlikte   1937'de, Ahmed Ateş tarafından ilimlerin Sayımı  adıyla   Türkçeye   çevrilip,   İst. 1955'te    basıldı), 
•  Et-Talimü's-Sânî, Kitâbu  Fusûsul-Hikem (1874,   İsmail el-Hüseyîn  el-Farabî'nin  şerhiyle, 1921),
         
•  Cevâmi'u Kütübil-Mantık (Mübahat Türker-Küyel, Farabî'nin Bazı Mantık Eserleri,  1990),
         
•  Kitâbu'l-Usül (Öklides   geometrisinin   açıklaması. Mübahat   Türker-Küyel,    Farabî'nin Geometri Felsefesine İlişkin Metinler, 1992),
         
•  Kitâbu Tahsili's-Sa'âde,
         
•  Kitâbu fi Mebâdi-i Arâ-i Ehlil-Medineti'l-Fazıla: Kitâbu Mûsika'l -Kebîr (Kahire 1967),
         
•  Kitâbu îhsâ'il-tıka'at (Manisa il Halk K. n. 1705, v. 59b-92b),
         
•  Kitâbu fi-îka'at (TSMK 3. Ahmet K.nu. 1878, v. 160b-167a),
         
•  Uyûnu1-Mesâ'ilRisale fi İsbâtil-Müfârekat (Haydarabad 1926),
         
•  Kitâbul- Cem' Beyne Re 'yil Hakımeyn Eflûtunul-İlâhî ve Aristotales.