Eski Eserler

Van

Urartu uygarlığının başkenti oluşu, gölü ve kedisiyle meşhurdur.

Neredeyse deniz büyüklüğünde olan ve Vanlıların da gölden çok deniz diye tanımladıkları Van Gölü’nün kıyısında binlerce yıllık bir uygarlığın üzerinde gelişmiş bir kenttir. İran sınırında ve tarihi ipek yolu üzerinde bulunması, Van’ı her devirde ekonomik açıdan canlı yapmaya yetmiştir. Bugünkü Van, modern bir kent görüntüsündedir.   

IX. yy.’da Urartu Kralı Sardur’i tarafından yapılan Kale ihtişamını günümüze kadar taşımayı başarmıştır. Sonraki dönemlerde bölgeyi ele geçirmek isteyen Asurlular, M.Ö. VII. yy. başlarından itibaren yeniden akınlar düzenlemiştir. Akınlardan sonra geri çekilmek zorunda kalan Urartu’lar Van ovasının kuzey doğusunda bulunan Rusahinili’ye (Toprakkale) taşınmışlardır. Daha sonraki yıllarda doğusundan gelen Medlerin baskısıyla iyice zayıflamış olan Urartular, tarih sahnesine günümüze kadar gelen çok sayıda eser bırakarak yıkılmışlardır. Bu eserler içerisinde, suya büyük önem veren ve Van şehrini su kenti şeklinde imar eden Urartular’ın, Kral Menua döneminde yaptırdıkları su kanalları ve barajları önemli eserler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan en önemlisi, günümüzde Şamran Kanalları olarak bilinen ‘Menua Kanalı’dır. Urartuların yerini alan Med Krallığı da Persler ile mücadeleye girmiş ve bu mücadeleler sonucunda Van bölgesi M.Ö. 300’lü yıllara kadar Pers hâkimiyetinde kalmıştır. Bu yıllarda Makedonya Kralı Büyük İskender’in bölgeyi ele geçirmesine şahit olunmaktadır. Büyük İskender’in ölümünden sonra bölgeye tam anlamıyla hakimiyet sağlayan bir medeniyet olmamakla birlikte kısa süreliğine Selevkoslar İmparatorluğu’nun etkili olduğu ve sonrasında Roma İmparatorluğu ile Partlar arasında kalan bölgede sık sık savaşlar meydana gelmiştir. Bu dönemde bölgede etkili olan Ermeni beylikleri  Bizans ve Sasanilerden alınmıştır. Sonraki dönemde Emeviler’de başlayan iç karışıklıklar neticesinde bölgedeki halk isyan ederek, yeniden Bizans hâkimiyetine girer. 1071 Malazgirt Ovası’nda yapılan savaştan sonra bölge bu sefer Selçuklu Devletine dahil edilir. Sırasıyla 1232 Anadolu Selçuklu, 1243’te Moğol egemenliğine giren bölge, 1349’da Karakoyunlular tarafından alınmışsa da yönetim yerel soyluların kurduğu Hakkâri Beyliği’ne bağlı kalır. Bu arada bölgedeki iç karışıklıklardan yararlanmak isteyen Şah İsmail 1507’de Van ve çevresini ele geçirerek İran’a bağlar. Bu tarihten sonra Osmanlılar ile Safeviler arasında bölgeyi kendi topraklarına katmak için yapılan mücadeleler ortaya çıkar. Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim 22 Ağustos 1514’te Çaldıran Meydan Muharebesi ile bölgeyi Osmanlı topraklarına katarak, uzun süren mücadelelere son vermiştir.

M.Ö. 810-780 yılları, Kral Argişti M.Ö. 780-760 yılları ve Van Kalesi’nin güneyindeki Sardur Burcu’nun duvarındaki taş bloklar üzerinde kuruluş kitabeleri, Urartu tarihinin bilinen ilk yazılı kaynaklarını oluşturmaktadır. Urartu döneminde Van Kalesi’nin imarı geniş ölçüde tamamlanmış ve kalenin tamamlanması Kral İşpuini’nin(M.Ö. 764–735) zamanına denk gelmiştir. Urartuların en büyük özelliği de Madır Burcu yazıtında kuruluşlarından başlayarak yaptıkları her şeyi gelecek nesillere aktarmaları, yazılı kaynaklar bırakmış olmalarıdır. Urartular hâkimiyetleri boyunca daha çok imar, tarım ve el sanatlarına yönelik işlerde yoğunlaşmışlardır. Bunların başında da kara ulaşımı ağı gelmektedir. Anadolu’nun en eski ve düzenli karayolları bizzat Urartu kralları tarafından planlanarak inşa edilmiştir. Yine imar faaliyetleri içerisinde birçok liman kalıntısı da mevcuttur.

Urartu kralları tarafından çok sayıda kurulan baraj, gölet, sulama kanalları, vadilerde yapılan tarıma hayat vermiştir. Bunların yanında Urartular maden, demir, gümüş ve bakır işçiliğinde işlemecilik sanatında önemli başarılar elde etmişlerdir. Bunların yanında Doğu Anadolu Bölgesinin ilk kuyumcu toplumu olma özelliğine de sahiptirler. Buna en güçlü kanıt yapılan kazılarda elde edilen kaliteli saç halkaları, küpe ve bileziklerin ortaya çıkarılmasıdır. 

Van ili dağlık alanlardan oluşmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Murat - Van bölümünde yer almakta olup, kuzey ve güneyinde yüksek dağlar, doğu bölümünde ise Van Gölü ile kaplıdır.

Genel olarak Van ili'nin yükseltisi 1500 m'nin altına düşmez. En yüksek yerlerde ise 400 m'yi aşar.