Eski Eserler

Vehbe Zuhayli' Nin Usulul Fıkh İsmli Eserinde Kuran Öğretimini Ücretle Yapmanın Cevazını Örfe Dayalı Hükümler Başlığı Altında İncelemesi Hakkında 

Vehbe ez Zuhayli  hoca hükümlerin örfün değişmesiyle değişmesi başlığı altında ibn Abidin den de alıntılar yaparak örf üzerine bina edilen hükümlerin zamanın değişmesiyle değişeceğini ,bu çerçevede de insanların adetlerinin bilinmesinin ictihadın ve fetvanın sahihlik şartlarından addolunduğunu söylemektedir. 
Çoğu hükümler örfün değişmesiyle değişir ya da zaruret durumunun oluşmasıyla değişir. Eğer yeni örf dikkate alınmazsa bundan meşakket ve insanların ziyana uğraması durumu oluşur. Alemin düzen ve ahenk içinde yaşanılır kalabilmesi için şeri ölçülerde esnemelere gidilir.[1] 

Bu çerçevede son dönem müteahhir fukahası  kuran öğretmeye karşılık ,imamlık , müezzinlik ve namaz oruç hac gibi ibadetler karşılığında ücret alınmasına cevaz vermişlerdir.
Bu ise ilk dönem fukahasının verdikleri fetvaya açıkça muhalif bir fetvadır. Bunu zamanın değişmesi ,hocalara beytu’l-mal’den verilen desteğin kesilmesi sebebiyle olmuştur. Bu görevleri yapanlar maişet kesbiyle meşgul olmak durumunda kalsalar kur’an’ın zay olması ve bu İslami değerlerin ihmal edilmesi gerekecekti… [2]

Vehbe Zuhayli hoca, el veciz fi usuli’l-fıkh isimli eserinin de örf bölümünde şöyle demektedir; ‘’…İnsanların adet edinegeldikleri şeylerdir. Bir haramı helal etmeyen bir bir helali haram etmeyen örf muteberdir. Fasid örf ise bir haramı helal eden ya da bir helali haram eden örftür’’ demektedir.Yine  ‘’Fasid örfle amel edilmez. Zira o takdirde şer’i doğrulara muhalefet söz konusu olacaktır’’,demektedir. [3]


Bu ifadeler hakkındaki mülahazam şudur ; 
Zuhayli hocanın son cümlesinde de ifade edildiği gibi örf bir helali haram bir haramı helal kılma da delil olmaz. Bu çerçeve de değişen örf de muteber değildir. 
ama Hanefi fukahasının konumuz hakkındak i fetva da haram olmasına rağmen cevaz fetvası vermelerinin sebebi değişen örf değil, zamanın akışı içinde değişen şartlar sebebiyle kaybolmaya yüz tutan kuran ve diğer ilimlerin eğitimi farizasıdır. Farizayı , ‘’dini korunması gereken beş değeri ‘’ babında ele alıp ,daha önemli olan farzın korunması için , mahzuru daha az olan fiile ,  bu şartlar çerçevesinde cevaz vermişlerdir. 

Dikkatle incelenirse ,ibn Abidin merhumun kuranı ücret karşılığı okutulmasına cevazı örften ziyade oluşan zaruret hali aslı üzerine oturttuğu bir vakıadır. 
Zaruret ile örfün delil olma da bir ilişkileri varsa o da şudur. Eski zamanlarda bu konularda insanlar Allah rızası için hizmet verirlerdi.  Ama zaman değişip hayat şartları zorlaşınca ve insanlardaki himmet azaldı. (Burada Bir zorlama cümle ile meseleyi örfle ilişkilendirmek gerekirse; ) örf değişti. Ulema da değişen örfü görüp kuran ve ilimlerine bir ziyan gelmemesi için zarurete binaen haram olan bu fiillere cevaz verme durumunda kaldılar. 
meseleyle örfün bağlantısı ancak böyle zorlama bir bahaneyle kurulabilir. 

yani netice itibarıyla , 
Hanefi fukahasının zarurat ve haciyyatı fetvada öemseme sebepleri ''islamda 5 Korunması Gereken Değer''in korunması için , şartlar gerektirdiğinde ,şer’an yasak olan bazı fiillerin zaruret ve ihtiyaca binaen caiz olması düşüncesine dayanır.