Eski Eserler

Huand Hatun Külliyesi

Kayseri'de Selçuklular'a ait külliye.
I. Alâeddin Keykubad'm eÅŸi ve II. Gıyâseddin Keyhusrev'in annesi Mahperi Huand (Hunad, Hunat) Hatun tarafından ÅŸehrin merkezinde yaptırılmış olan külliye cami. Medrese, hamam ve türbe ile varlığı Evliya Çelebi'den öÄŸrenilen bir imaretten meydana gelmiÅŸtir; ancak ilmî tesbitler sadece cami ve türbenin Huand Hatun'a ait olduÄŸunu göstermektedir. Hamam 1929 yılından beri özel mülkiyettedir.
Cami. Külliyenin ana birimini teÅŸkil eden caminin inÅŸaatı, kapılarının üzerindeki kitabelere göre 635 yılının Åževval ayında (Haziran 1238) tamamlanmıştır. KöÅŸelerinde ve duvarlarında prizmatik takviye kuleleri bulunan 56 x 46,5 m. boyutlarında ve klasik Selçuklu planındaki bina, mihrap önü kubbesinin ve sonradan kubbe ile kapatılan merkezî açıklığın yer aldığı kuzeygüney istikametinde uzanan geniÅŸ bir orta sahn ile yanlarındaki üçer ÅŸahından oluÅŸmaktadır. Merkezdeki kubbeden sonra ikiye bölünen orta sahnın bitiÅŸiÄŸindeki sahnlar aynı yönde, diÄŸerleri ise doÄŸubatı yönünde oturtulan birer dizi tonozla örtülmüÅŸtür. Bunlardan doÄŸudakilerin sayısı on, batıdakilerinki, binanın kuzeybatı köÅŸesini iÅŸgal eden türbe ve batı taçkapısı sebebiyle yedidir. Kubbe ve tonozları iki kubbe arasındakiler daha güçlü olmak üzere toplam elli dört paye taşımaktadır. Mihrap önü kubbesi orijinaldir, ancak üzerindeki devrinin karakteristiÄŸi külah yıkılarak yok olmuÅŸtur. Orta açıklığı örten kubbe ise kitabesinde 1317(1899) yılında II. Abdülhamid tarafından inÅŸa ettirildiÄŸi belirtilen Osmanlı tarzındaki inceuzun minare ile birlikte yaptırılmıştır. Yöreye has kiremit örtü tarzında taÅŸ kaplı olan ve büyük pencerelere sahip yüksek bir kasnağı bulunan bu zarif kubbenin 1139 (172627) onarımına ait muhdes kubbenin yerine yapıldığı bilinmektedir. Arkasındaki geniÅŸ açıklıklı yüksek tonoz yıkılarak tamamen ortadan kalkmış olan batı taçkapısının üzerindeki köÅŸkminare de 1139 onarımından kalan bir hâtıra olsa gerektir. Caminin orijinal Selçuklu minaresi yoktur; ezan herhalde doÄŸu duvarının iç yüzündeki taÅŸ merdivenlerle çıkılan damdan okunuyordu. Vaktiyle burada bir köÅŸkminarenin olması da muhtemeldir. Mihrap mermer sütunçeli, kavsarası mukarnaslı ve çerçevesi geometrik süslemeli olup istiridye kabuÄŸu motifli üç niÅŸle bezenmiÅŸtir. Çakma kündekârî tekniÄŸiyle yapılmış muhteÅŸem ahÅŸap minber yazılarının bir kısmı kazınıp bir kısmı tamamen çıkarılarak tahrip edilmiÅŸ ve kötü bir ÅŸekilde boyanmıştır. Caminin en önemli unsurlarından olan batı ve doÄŸu taçkapıları, klasik Selçuklu tarzında geometrik motifli bordürlerin çevrelediÄŸi kavsarası mukarnaslı âbidevî giriÅŸlerdir. Her ikisinde de inÅŸa kitabesi bulunduÄŸu gibi giriÅŸ kemeri üzerinde ve en üstteki silmenin altında âyet kuÅŸakları dolaÅŸmaktadır. Bunlardan baÅŸka bir de kuzey duvarına sonradan açılmış basit ve küçük bir kapı daha bulunmaktadır. Cami. külliyenin diÄŸer yapılan gibi kesme küfeki taşından mükemmel bir iÅŸçilikle Ä°nÅŸa edilmiÅŸtir; taÅŸlar üzerinde usta iÅŸaretleri görülür.
Medrese. DoÄŸu batı yönüne kurulmuÅŸ olan dikdörtgen planlı medrese avlunun güney, batı ve kuzeyini dolaÅŸan sivri kemerli, tonoz örtülü revaklarla doÄŸuda yer alan yazlık dershane eyvanı ve yanlarındaki aydınlık fenerli kışlık dershanelerden ve hücrelerden oluÅŸmaktadır. GiriÅŸ eyvanının sağında yer alan mekân medresenin mescidi olarak düzenlenmiÅŸtir. Cami gibi medresenin de köÅŸelerinde ve duvarlarında takviye kuleleri bulunmaktadır; kuzey köÅŸedeki prizmatik, diÄŸerleri silindiriktir. Yapı ÖzelliÄŸi ve geçirdiÄŸi geniÅŸletmelerden muhtemelen medresenin camiden önce yapılmış olduÄŸu sonucuna varılmaktadır. Mevcut izlerden sonradan ilâve edildiÄŸi anlaşılan eyvanın önündeki tek tonoz örtülü doÄŸu revakı, yüksekliÄŸi ve geniÅŸliÄŸi sebebiyle caminin batı kapısının arkasındaki tonoz gibi kısa sürede yıkılmış ve bir daha da yapılmamıştır. Medresede tezyinata zamanla yıpranmış taçkapı ile eyvanın aÄŸzında rastlanır; çörtenler de arslan başı ÅŸeklindedir. Kalan tek örneÄŸe dayanılarak ilk yapıldığında damın dendanlarla çevrili olduÄŸu söylenebilir. Bina bugün etnografya müzesine tahsis edilmiÅŸ durumdadır.
Türbe. Medreseden, eyvanın sağındaki dershanenin içinde yer alan köÅŸe hücresinden kapısı basit tezyinatlı bir dehliz merdivenle geçilen Huand Hatun"un türbesi yine klasik Selçuklu tarzında cenazelerin gömülü olduÄŸu kapalı alt kat, sandukaların bulunduÄŸu mihraplı üst kat ve kubbeyi örten külahtan oluÅŸmaktadır: cami ile medresenin arasına ve Halûk KaramaÄŸaralı'nın tesbitine göre burada bulunan camiden de medreseden de daha eski tarihli bir yapının yerine mecburen portalsiz olarak inÅŸa edilmiÅŸtir. Kaidesi de mermer mukarnaslı olan kümbetin özellikle dış yüzü süslenmiÅŸtir; müzeyyen sütunçeli pencerelerle külahın altını dolaÅŸan Âyetü'lkürsî yazılı kuÅŸak dikkat çeker. Türbenin içinde yer alan üç sandukadan Huand Hatun"unki eski bir lahit kapağından yapılmıştır; kitabesinde tarih bulunmamakla birlikte oÄŸlu II. Keyhusrev'in ölmüÅŸ olduÄŸu da belirtilmektedir. DiÄŸer sandukalardan biri torunu Selçuk Hatun'a aittir; Horasan harç sıvalı olan üçüncü ise kitâbesizdir.
Hamam. Temelinin güneydoÄŸu köÅŸesi cami duvarının altında kaldığı için daha eski olduÄŸu anlaşılan çifte hamamın oturumu külliyenin genel planına çaprazdır. Muhtemelen tarihi medreseden de eskiye giden bu yapı sebebiyle caminin batı taçkapısı normalinden fazla kuzeye çekilmiÅŸ, hamamın erkekler kısmı soyunmalığı da alçaltılmıştır; ancak caminin en önemli unsuru olan taçkapıya yine de tam bir açıklık kazandırıldığı söylenemez. Son restorasyon sırasında hamamın kadınlar kısmında bazı figürlü çiniler ortaya çıkarılmıştır; bunlar Kubadâbâd çinileri tarzında olup sanat deÄŸeri ve ÅŸekil Ä°tibariyle Kubadâbâd Sarayı'nda bulunanlardan çok daha mükemmeldirler.
ÇeÅŸitli zamanlarda restore edilen külliyede daha önce toprağı alınıp taÅŸ kaplanan caminin üzeri son olarak bakırla kaplanmış, medresenin damına ise yine toprağı alınıp yerine beton mozaik yapılmıştır.