Eski Eserler

Tanın Gazetesi 

II. MeÅŸrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde Ä°stanbul’da yayımlanan siyasî gazete.     
Hüseyin Cahit (Yalçın) tarafından üç devrede toplam on yedi yıl çıkarılmıştır. Ä°lk döneminde siyasî bakımdan çok etkili olmuÅŸ, 1 AÄŸustos 1908 31 Ekim 1918 tarihleri arası 3550 sayı neÅŸredilmiÅŸtir. Gazeteyi çıkarma fikri, Ä°ttihat ve Terakkî Cemiyeti Merkez-i Umûmî üyesi Hüseyin Kâzım (Kadri) ve Tevfik Fikret’ten gelmiÅŸ, daha sonra Hüseyin Cahit’i de aralarına alıp yayıma baÅŸlamışlardır. Hüseyin Kâzım sermayedar olarak kısa sürede gazetenin binasını yaptırmış ve matbaasını kurmuÅŸtur. Tevfik Fikret, umduklarını bulamaması ve kırılgan yaratılışı yüzünden 26 Aralık 1908’de gazeteden ayrılmıştır. Sadece yazıların imlâsı ve mizanpajla ilgilenen Fikret’in ayrılışının ardından Hüseyin Kâzım da Serez mutasarrıflığına tayini dolayısıyla 1909 Åžubatında müdürlüÄŸü bırakınca imtiyazı, baÅŸtan beri bütün yazı iÅŸlerini üstlenmiÅŸ olan baÅŸmuharrir Hüseyin Cahit’e devredilmiÅŸtir. Ä°ttihat ve Terakkî’nin fikirlerine samimiyetle inanan Hüseyin Cahit’in cemiyetin politikaları paralelindeki tutumu, mücadeleci ve polemikçi kiÅŸiliÄŸi bütün neÅŸir hayatı boyunca gazeteye damgasını vurmuÅŸtur. II. MeÅŸrutiyet’te Ä°ttihat ve Terakkî’nin resmî yayın organı Åžûrâ-yı Ümmet’e oranla cemiyetin çok etkili ve uzun süreli savunucusu olan gazete bundan dolayı cemiyetin yarı resmî yayın organı sayılmıştır. Bununla birlikte Hüseyin Cahit zaman zaman Ä°ttihat ve Terakkî’nin icraatını eleÅŸtirmekten geri durmamıştır.
BaÅŸlangıçta “ittihâd-ı anâsır” temelindeki Osmanlıcılık düÅŸüncesinin, daha sonra “millet-i hâkime” fikrine dayalı Türkçülük idealinin savunulduÄŸu, Prens Sabahaddin, Ali Kemal, Mizancı Murad, Rıza Nur ve Lutfi Fikri gibi muhalif fikir adamı ve gazetecilerle, ayrıca Rum ve Ermeni gazeteleriyle bazan çok ÅŸiddetlenen tartışmaların yapıldığı gazetenin yayımı bu tartışmalar yüzünden kesintilere uÄŸramıştır. Gazete 31 Mart Vak‘ası’nda ilk ağır darbeyi almış, isyancılar Åžûrâ-yı Ümmet’le birlikte Tanin’in matbaa ve idarehanesini tahrip ederek Meclis-i Meb‘ûsan önünde Hüseyin Cahit zannettikleri Lazkiye mebusu Mehmed Aslan’ı öldürmüÅŸlerdir. Bunun üzerine Selânik’e kaçan Hüseyin Cahit, Tanin’i ancak Hareket Ordusu’nun Ä°stanbul’a girmesinden sonra çıkarabilmiÅŸtir. Gazete Ä°ttihat ve Terakkî’ye muhalefetin arttığı, Hürriyet ve Ä°tilâf Fırkası’nın teÅŸkilâtlandığı 1911-1912 yıllarında Dîvân-ı Harb-i Örfî tarafından veya “Büyük Kabine” gibi Ä°ttihatçılar’a karşı hükümetlerce sık sık kapatılmış, ancak her defasında Cenin, Senin, Renin ve Hak gibi adlar altında yeniden çıkarılmıştır. Bu kapatılışlardan birinde Viyana’ya kaçmak zorunda kalan Hüseyin Cahit (Kasım 1912), gazeteyi Ä°ttihatçılar’ın Bâbıâli Baskını’nın ardından 31 Ocak 1913’te tekrar neÅŸredebilmiÅŸtir. Fakat bu tarihten sonra artık iktidara tamamen el koyan Ä°ttihat ve Terakkî’nin bazı icraatlarını eleÅŸtirdiÄŸinden gazetecilikten çekilmek zorunda kalmıştır.
Ä°ttihat ve Terakkî ileri gelenlerinin eleÅŸtiriden vazgeçmesi yolundaki rica ve baskıları, ayrıca devleti tehdit eden tehlikelerin gitgide büyümesi yüzünden Hüseyin Cahit’in Tanin’i 30 Ocak 1914’te Ä°ttihat ve Terakkî Fırkası’na devretmesiyle gazete fırkanın resmî yayın organı haline gelmiÅŸtir. Bu yıllarda, eski yazarlarından Muhiddin’in (Birgen) baÅŸmuharrirliÄŸinde ve I. Dünya Savaşı’nın ÅŸartları içerisinde Ä°ttihat ve Terakkî liderlerinin fikir ve görüÅŸlerini yansıtacak biçimde ve silik bir gazete ÅŸeklinde çıkmıştır. Ä°ttihatçı liderlerin ülkeyi terketmesinden bir gün önce de fırka 31 Ekim 1918’de gazetenin yayımına son vermiÅŸtir.
Bu dönemde büyük yankı uyandıran baÅŸmakaleleriyle yaygın bir ÅŸöhret kazanan Hüseyin Cahit’in yanı sıra gazete II. MeÅŸrutiyet’in birçok ünlü kaleminin yer aldığı itibarlı bir yayın organı olmuÅŸtur. Hüseyin Cahit’in ardından en çok yazı yazan ve dâimî yazar kadrosunda bulunan gazeteciler Babanzâde Ä°smail Hakkı, Ä°smail MüÅŸtak (Mayakon), Muhiddin, Falih Rıfkı (Atay), Ahmed Åžerif ve Âsım’dır (Us). Sıkça yazıları çıkan edebiyatçılar arasında Cenab Åžahabeddin, Halit Ziya (UÅŸaklıgil), Halide Salih (Halide Edip Adıvar), Cemil Süleyman (AlyanakoÄŸlu), Aka Gündüz ve Fazıl Ahmet’in (Aykaç) adları sayılabilir.
Tanin’in ikinci döneminde 14 Ekim 1922 16 Nisan 1925 tarihleri arasında ayrı seri numarasıyla 903 sayı yayımlanmıştır. Malta sürgününün ardından Avrupa’dan dönen Hüseyin Cahit, Ä°tilâf devletlerinin iÅŸgalindeki Ä°stanbul’da Tanin adına izin alamadığı için gazeteyi baÅŸlangıçta Renin adıyla çıkarmaya baÅŸlamış, 38. sayısında asıl adını alan gazete, Åžubat 1924 Mayıs 1925 tarihlerinde Le Tanine adıyla Fransızca olarak da yayımlanmıştır. Bu devrede Tanin, kısmen Ä°ttihat ve Terakkî kadrosunu toparlamak ve görüÅŸlerini temsil etmek amacıyla neÅŸredilmiÅŸtir. Ä°ttihatçı liderler, daha önce Avrupa’da yaptıkları toplantılarda Hüseyin Cahit’ten böyle bir gazete çıkarmasını istemiÅŸlerdir. Hüseyin Cahit’in Mustafa Kemal ve Ankara hükümetine karşı pervasız muhalefeti, gerek Lozan’a giden Türk heyetine gerekse hükümete yönelttiÄŸi tenkitler ve hilâfet konusundaki farklı görüÅŸleri yüzünden gazete kısa sürede rejimin istenmeyen bir yayını haline gelerek çeÅŸitli baskılara mâruz kalmıştır. Hüseyin Cahit, AÄŸa Han’ın halifeliÄŸin önemini vurgulayan bir mektubu (1923) dolayısıyla diÄŸer bazı Ä°stanbul gazetecileri ve Ä°stanbul Barosu baÅŸkanı Lutfi Fikri ile birlikte Ä°stiklâl Mahkemesi’nde Hıyânet-i Vataniyye Kanunu’na muhalefetten yargılanmış, ancak beraat etmiÅŸtir (3 Ocak 1924). Fakat Åžeyh Said Ä°syanı yüzünden çıkarılan Takrîr-i Sükûn Kanunu’ndan sonra tekrar Ä°stiklâl Mahkemesi’nde yargılanmıştır. Gazetenin kuruluÅŸundan itibaren desteklediÄŸi Terakkîperver Cumhuriyet Fırkası merkezinin Ä°stiklâl Mahkemesi kararıyla aranması, “Dün gece Terakkiperver Fırka basıldı” ÅŸeklinde haber olarak verilince (13 Nisan 1925) mahkeme gazeteyi kapatmış ve Hüseyin Cahit’i vatana ihanet suçundan Çorum’da müebbet sürgün cezasına çarptırmıştır.
Gazetenin üçüncü devresinde 30 AÄŸustos 1943 14 Kasım 1947 tarihleri arasında 1512 sayı yayımlanmıştır. Atatürk’ün ölümünden sonra Cumhuriyet Halk Partisi saflarında politikaya dönen Hüseyin Cahit, II. Dünya Savaşı içerisinde gazeteyi tekrar çıkarmaya baÅŸlamış, ancak 14 Kasım 1947de daha iyi ÅŸekilde yayımlanması vaadiyle bizzat kendisi tarafından kapatılmıştır; vaadi de gerçekleÅŸmemiÅŸtir. Bu dönemde gazetede nazizm, faÅŸizm, komünizm, Turancılık ve gericilik aleyhinde bir yayın politikası izlenmiÅŸ, bu doÄŸrultuda birçok eser tefrika suretiyle neÅŸredil-miÅŸtir. Tanin’in siyasal ve ideolojik tutumunu bütün totaliter sistemlerin ve dikta idarelerinin karşısında laik, liberal ve hürriyetçi bir tutum olarak özetlemek mümkündür ve bu deÄŸerlendirme büyük ölçüde ikinci dönem için de geçerlidir. Son devrede Hüseyin Cahit eski alışkanlığını sürdürerek Ali Ä°hsan Sâbis ve Velid Ebüzziya ile kalem tartışmaları yapmış, Sabiha ve Zekeriya Sertel’in çıkardığı Tan gazetesiyle sert bir tartışmaya girmiÅŸtir. Tek partili rejimi eleÅŸtiren ve Sovyetler BirliÄŸi ile yakınlaÅŸmayı savunan Tan’ı komünistlik ve Sovyet emellerine hizmetle suçlayan Yalçın’ın 3 Aralık 1945 tarihli “Kalkın Ey Ehli Vatan, Bir Vatan Cephesine Lüzum Vardır” baÅŸlıklı makalesi gençlik ve halk kitlesinin galeyana gelmesinde önemli rol oynamış ve halk Tan Matbaası’nı tahrip ederek Serteller’in gazetecilik hayatına son vermiÅŸtir. Bu yıllarda da parlak bir siyasî gazetecilik örneÄŸi sergileyen Hüseyin Cahit’in II. Dünya Savaşı hakkındaki makaleleri müttefik radyoların haber bültenlerinde sık sık zikredilmiÅŸtir. Ayrıca Talat PaÅŸa ve Câvid Bey’in hâtıralarıyla Enver, Talat ve Cemal paÅŸaların özel mektuplarını yayımlayıp yakın tarihi birinci elden belgelerle aydınlatma görevini yerine getirmiÅŸtir.